افسردگی فصلی چیست؟ علائم و نشانه‌های آن
ممکن است در برخی ماه های سال احساس خوبی نداشته باشید و دلایل آن نیز برایتان نامعلوم باشد. افسردگی فصلی که به عنوان اختلال زمستانی یا تابستانی نیز شناخته می‌شود، نوعی از اختلال است که در آن فرد در دیگر زمان‌های سال دارای شرایطی نرمال است ولی در فصل‌های زمستان و یا تابستان دچار افسردگی می‌شود.
سید مرتضی احمدی منش ، روانشناس بالینی
@morteza_ahmadi.manesh
در ادامه به توضیح بیشتر در رابطه با این نوع اختلال و روش‌های بهبود آن خواهیم پرداخت.
اختلال عاطفی فصلی چیست؟
اختلال عاطفی فصلی (SAD) یک اصطلاح قدیمی‌تر برای اختلال افسردگی ماژور (MDD) با الگوی فصلی است. این اختلال یک مشکل روانی است که منجر به افسردگی شده و معمولا ناشی از تغییرات فصلی است. ممکن است در فصل زمستان این حالت را تجربه کنید. ناگفته نماند که افسردگی فصلی در زنان و نوجوانان شایع‌تر است.
دلایل افسردگی فصلی چیست؟
علت دقیق اختلال عاطفی فصلی یا اختلال افسردگی ماژور با الگوی فصلی هنوز ناشناخته مانده و عوامل موثر در افراد مختلف، متفاوت است . با این حال افراد ساکن در مناطقی با شب‌های طولانی در زمستان (به دلیل عرض جغرافیایی بالاتر) و نور خورشید کم در طول روز، بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند. به عنوان مثال اختلال عاطفی فصلی، در کانادا و آلاسکا بیشتر از فلوریدای آفتابی است.
گمان می‌رود که نور، بر اختلال عاطفی فصلی تاثیر گذار باشد.
بر اساس یکی از نظریه‌ها در این رابطه، کاهش تابش نور خورشید، ساعت بیولوژیکی بدن، که تنظیم کننده ترشح هورمون‌ها، خلق و خو و خواب است را تحت تاثیر قرار می‌دهد. طبق نظریه دیگر، مواد شیمیایی موجود در مغز که ترشح آن‌ها وابسته به نور است در افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته و ترشح آن‌ها با اختلال مواجه می شود.
علاوه بر این افرادی که زمینه‌ی ارثی در رابطه با اختلالات روانی دارند معمولا بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
علائم اختلال عاطفی فصلی چیست؟
در حالی که اختلال عاطفی فصلی افراد را به شکل‌های متفاوتی تحت تاثیر قرار می‌دهد، علائم آن بیشتر در ماه‌های مهر و آبان نمایان شده و در ماه اسفند یا اواخر فروردین به پایان می‌رسد. با این حال ممکن است افراد مختلف علائم را زودتر یا دیرتر احساس کنند.
معیارهای تشخیص افسردگی فصلی چیست؟
در صورتی که معیارهای زیر در مورد شما صدق کند احتمالا پزشک تشخیص افسردگی فصلی می‌دهد:
علائم خود ِ افسردگی
اپیزودهایی از غم و اندوه که طی فصولی خاص و دست‌کم دو سال متوالی رخ می‌دهند
اپیزودهایی از غم و اندوه که در یک فصل خاص نسبت به باقی سال، مکررا روی می‌دهند
به طور کلی دو نوع اختلال عاطفی فصلی وجود دارد.
- افسردگی فصلی در زمستان
- افسردگی فصلی در تابستان
علائم افسردگی فصلی در زمستان
- احساس خستگی مداوم در طول روز
- نداشتن تمرکز
- احساس ناامیدی
- بی حالی
- بی علاقگی به فعالیت‌های جمعی
- کاهش میل جنسی
- افزایش تحریک پذیری احساسی
- افزایش وزن
- ناراحتی
علائم افسردگی فصلی در تابستان
- مشکل در خوابیدن
- بی اشتهایی
- کاهش وزن
- افزایش بی قراری
- سراسیمگی یا بی قراری روانی
در موارد شدید، افراد به خودکشی فکر می‌کنند.
- استفاده از جعبه نور
جعبه‌های نور درمانی مانند خورشید عمل کرده و نور لازم را برای شما تامین می‌کنند. معمولا نور این ابزار، از نور لامپ‌های معمولی روشن تر بوده و طول موج‌های مختلفی دارد.
افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی می‌توانند در روز حدود ۳۰ دقیقه در مقابل آن بنشینند، تا ریتم طبیعی (شبانه روزی) بدن شان برقرار شده و ملاتونین، به موقع و به اندازه ترشح شود. این ترشح ریتم طبیعی بدن را کنترل می‌کند.
براساس مطالعات انجام شده در دانشگاه میشیگان، نور درمانی در هنگام صبح و بعد از بیدار شدن از خواب بسیار موثرتر از زمان‌های دیگر است.
در سال ۲۰۱۴ مقاله‌ای در مجله اختلالات عاطفی منتشر شد که نشان می‌داد یک هفته نور درمانی اثری به اندازه‌ی دوهفته نور درمانی دارد و نیازی به ادامه دادن درمان نیست. با این حال، افراد به اشتباه در طول فصلی که بیمار هستند نور درمانی را مداوم انجام می‌دهند
- از شبیه ساز طلوع خورشید استفاده کنید.
این شبیه ساز می‌تواند به برخی از افراد دچار اختلال عاطفی فصلی کمک کند.
این ابزار مانند یک ساعت زنگ‌دار، هنگام صبح شما را از خواب بیدار می‌کنند. البته به جای صدا در آن ها از نور استفاده شده تا شدت نور را مانند خورشید رفته رفته زیاد کنند. بهترین نوع آن‌ها از تمام طیف‌های نوری استفاده می‌کند تا نوری مانند نور خورشید ایجاد کند. محققان روسی دریافته‌اند این شبیه ساز به اندازه جعبه نور به افراد مبتلا به اختلالات فصلی عاطفی کمک می‌کند.
اگر نور درمانی یا روان درمانی تاثیر لازم را روی شما نگذارد، تجویز داروهای ضد افسردگی می‌تواند به شما کمک کند. اما کالج سلطنتی روانپزشکان بریتانیا توصیه می‌کند، پزشکان از تجویز داروهایی که موجب خواب آلودگی می‌شوند صرف نظر کنند.
برخی افراد تصور می‌کنند فقط در زمستانی که دچار این اختلال شده‌اند باید از داروی ضد افسردگی استفاده کنند، اما این نوع داروها، باید هر زمستان استفاده شوند. تشخیص این که چه موقع علائم اختلال عاطفی فصلی آغاز می‌شود به عهده پزشک و تجویز دارو قبل از تشدید اختلال بسیار مهم است. از آنجایی که افسردگی فصلی نیز همانند سایر انواع افسردگی با اختلال در فعالیت سروتونین همراه است، معمولاً از داروهای ضد افسردگی با نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین SSRIها برای درمان آن استفاده می‌شود. SSRI های رایج عبارتند از: فلوکستین، سیتالوپرام، سرترالین، پاروکستین و اس‌سیتالوپرام.
در ضمن سازمان FDA نوع دیگری از دارو به نام بوپروپیون را به شکل گسترده برای درمان بیماری افسردگی فصلی تأیید کرده است؛ این بدان معنی است که این دارو همچنان باید به صورت روزانه مورداستفاده قرار بگیرد تا از عود مجدد آن جلوگیری کند. توجه کنید که همه این داروها دارای عوارض هستند، به همین دلیل باید کاملاً با مشورت پزشک مصرف شوند. شاید پزشک بر اساس وضعیت شما، اصلاً از دارو برای درمان افسردگی فصلی استفاده نکند.
درمان‌های مرتبط با درمان‌های رفتاری شناختی (CBT)
درمان رفتاری شناختی (CBT) نوعی از گفتاردرمانی است که هدف آن کمک به افراد برای یادگیری نحوه کنار آمدن با شرایط دشوار است. درمان رفتاری شناختی برای افراد مبتلا به افسردگی فصلی معمولاً در قالب دو جلسه گروهی به مدت ۶ هفته صورت می‌گیرد؛ در این جلسات سعی می‌شود افکار منفی مرتبط با فصول زمستان و پاییز (به عنوان مثال تاریکی و سرمای زمستان) با افکار مثبت جایگزین شود.
در این روش معمولاً از فرایندی به نام فعال‌سازی رفتاری نیز استفاده می‌شود، در این فرایند به افراد کمک می‌شود تا فعالیت‌های دلپذیر و جذابی را که آن‌ها را سر ذوق می‌آورد در داخل و خارج محیط خانه شناسایی کرده و برای انجام آن‌ها برنامه‌ریزی کنند. به این صورت سعی می‌شود با کمبود علاقه فرد نسبت به انجام فعالیت‌های مختلف در فصول زمستان و پاییز، مبارزه شود.
مقایسه نتایج روش‌های CBT و نوردرمانی در درمان بیماران، نشان می‌دهد که هر دوی این روش‌ها به یک اندازه کارایی دارند. نتایج روش نوردرمانی سریع‌تر بروز می‌کنند، در حالی که اثرات مثبت روش CBT در بلند مدت ماندگارتر است.
نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی چیست؟
معمولاً نشانه‌های افسردگی فصلی در ابتدا خفیف هستند و با شروع فصل تشدید می‌شوند. علائم رایج آن عبارتند از:
- احساس بی‌حالی، غمگینی یا ناراحتی در اکثر روزها؛
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً فرد از آن‌ها لذت می‌برده است؛
- کمبود انرژی و احساس ضعف؛
- خوابیدن زیاد؛
- تجربه هوس کربوهیدرات، پرخوری و افزایش وزن؛
- عدم توانایی در تمرکز؛
- احساس ناامیدی، بی‌ارزشی یا گناه؛
- کاهش شور و اشتیاق نسبت به زندگی.
اقداماتی برای پیشگیری از افسردگی فصلی
هیچ روش شناخته شده‌ای برای جلوگیری از بروز اختلال عاطفی فصلی وجود ندارد. اما اگر علائم افسردگی فصلی به سرعت تشخیص داده شوند، با انجام اقداماتی، می‌توان از بدتر شدن یا تشدید آن‌ها در طول زمان جلوگیری کرد. اگر فرد بداند که مستعد ابتلا به این نوع افسردگی است و از قبل خود را برای بروز آن آماده کند، می‌تواند با مدیریت علائم بیماری، مانع از تشدید آن شود. اگر این بیماری قبل از تشدید علائم، توسط پزشک تشخیص داده شده و درمان شود، عوارض جانبی و بلند مدت آن تا حد زیادی کاهش می‌یابند.
گاهی اوقات برخی از افراد لازم است درمان اختلال افسردگی وابسته به فصل را قبل از شروع بروز علائم آن شروع کنند. در پاره‌ای از مواقع افراد برای جلوگیری از برگشت علائم بیماری، لازم است که به صورت مستمر تحت درمان قرار بگیرند.
چه کسانی در معرض اختلال افسرگی فصلی قرار دارند؟
احتمال بروز افسردگی فصلی در زنان بیشتر از مردان و در جوانان بیشتر از افراد مسن است. در حالت کلی، عوامل زیر احتمال بروز این مسئله را افزایش می‌دهند:
- سطح پایین ویتامین D: هنگامی که پوست در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرد، ویتامین D در بدن تولید می‌شود. این ویتامین به افزایش فعالیت هورمون سروتونین کمک می‌کند.کمبود دریافت ویتامین D از منابع غذایییا کاهش جذب آن به دلیل کاهش نور خورشید در فصول زمستان و پاییز، باعث بروز افسردگی فصلی می‌شود.
- سابقه خانوادگی: چنانچه یکی از نزدیکان فرد به افسردگی وابسته به فصل دچار باشد، احتمال اینکه خود او نیز به این نوع افسردگی مبتلاشود، افزایش می‌یابد.
- ابتلابه افسردگی شدید یا اختلال دوقطبی: احتمال ابتلا به افسردگی فصلی درافرادی که به نوعی از سایر اختلالات روانی رنج می‌برند، بیشتر است.
- زندگی دور از خط استوا:احتمال بروز افسردگی فصلی در کسانی که در عرض‌های شمالی و جنوبی بالاتر از خط استوا زندگی می‌کنند، بیشتر است.احتمالاً دلیل آن کاهش نور خورشید در طول زمستان و بلند شدن روزها در طعوامل تاثیر گذار بر افسردگی فصلی
در ادامه عواملی که خطر ابتلا به افسردگی فصلی را افزایش می‌دهند، آورده شده است.
- جنسیت: زنان بیش از مردان در خطر ابتلا به این
- بیماری هستند.
- سن: احتمال ابتلا به این بیماری در جوانان بیش از میانسالان است.
- منطقه جغرافیایی: افرادی که در مناطق سردسیر و در عرض جغرافیایی بالاتر زندگی می‌کنند، به دلیل اینکه کمتر در معرض نور خورشید هستند احتمال بیشتری دارد که دچار این اختلال شوند.
- سابقه خانوادگی و فردی: وجود بیماری افسردگی اساسی و یا اختلال دوقطبی در خود فرد یا خانواده او احتمال ابتلا به این نوع افسردگی را نیز افزایش می‌دهد چراکه هم نقش ژنتیک و هم نقش خانواده افسرده پرور پررنگ می‌شود.
چگونه اختلال عاطفی فصلی را به درستی تشخیص دهیم؟
چنانچه علائم فوق در بازه‌های زمانی به خصوصی در فرد بروز کنند، احتمال اینکه به افسردگی فصلی مبتلا باشد، زیاد است. در این حالت بهترین راه مراجعه به روان شناس است؛ روانشناس با پرسیدن سؤالات هدفمند و پر کردن پرسشنامه‌های خاصی، مشخص می‌کند که آیا فرد به اختلال عاطفی فصلی مبتلا است یا خیر.
فرد تنها در صورتی مبتلا به اختلال افسردگی فصلی است که دارای معیارهای زیر باشد:
- بروز علائم افسردگی فصلی که در قسمت بالا در مورد آن‌ها صحبت کردیم.
- دوره‌های افسردگی باید در طول فصول خاصی از سال (یعنی فقط در ماه‌های زمستان، پاییز یا تابستان) حداقل دو سال متوالی تکرار شوند. اما احتمال دارد همه مبتلایان به افسردگی فصلی، هر ساله علائم این بیماری را تجربه نکنند.
- این دوره‌ها باید بیشتر از سایر دوره‌های افسردگی باشند که ممکن است فرد در زمان‌های دیگری از سال در طول زندگی خود تجربه کند.
برای دریافت مشاوره در زمینه افسردگی فصلی و درمان آن می توانید با خانه مشاوره و روانشناسی چترسبزاز طریق تلفن همراه از کل کشور با شماره 09107025141تماس بگیرید.
دیدگاه خود را بنویسید