افسردگی از دیدگاه هورمونی چیست؟ درمانهای خانگی چگونه است؟
افسردگی فقط «خلق پایین» نیست. یکی از پایههای مهم این اختلال، عدم تعادل در هورمونها و انتقالدهندههای عصبی است. مغز برای تنظیم خلق، انگیزه، انرژی، تمرکز و حتی کیفیت خواب، باید تعادل دقیقی میان چند هورمون کلیدی برقرار کند.
هر اختلالی در این تعادل، بهخصوص در افراد مستعد، میتواند زمینهساز افسردگی شود.
هورمونها و انتقالدهندههای عصبی دخیل در افسردگی
۱. سروتونین (Serotonin)
مهمترین ماده شیمیایی مرتبط با افسردگی.
نقش در: خلق، خواب، اشتها، احساس رضایت.
کاهش سروتونین = خلق پایین، بیخوابی، نشخوار، اضطراب، وسواس.
---
۲. دوپامین (Dopamine)
مرتبط با انگیزه، لذت، پاداش و حرکت.
کاهش دوپامین = بیانگیزگی، بیلذتی (Anhedonia)، خستگی عمیق، ناتوانی در شروع کارها.
---
۳. نورآدرنالین (Norepinephrine)
مسئول انرژی، هوشیاری و پاسخ به استرس.
کاهش نورآدرنالین = خستگی، افت تمرکز، کندی ذهنی.
افزایش بیشازحد = بیقراری، اضطراب، تپش قلب.
---
۴. کورتیزول (Cortisol) – هورمون استرس
در بیشفعالی مزمن سیستم استرس، کورتیزول بالا میرود.
کورتیزول بالا = التهاب عصبی، اختلال خواب، اضطراب، کاهش انرژی، افسردگی مقاوم.
---
۵. هورمونهای تیروئید (T3, T4, TSH)
کمکاری تیروئید از شایعترین علل افسردگی شبیه به افسردگی بالینی است.
تیروئید پایین = خستگی، خواب زیاد، بیحوصلگی، کندی فکری، افزایش وزن.
---
۶. استروژن و پروژسترون (در زنان)
نوسان شدید این هورمونها میتواند باعث افسردگی پس از زایمان، PPD، PMDD و افت خلق شدید شود.
---
۷. تستوسترون (در مردان)
کاهش تستوسترون = افت انگیزه، ضعف حافظه، کاهش انرژی، خلق پایین.
---
داروهای مؤثر بر افسردگی و مکانیسم آنها
۱. SSRIs (مهارکنندههای بازجذب سروتونین)
اثر: افزایش سروتونین
مثل:
فلوکستین، سرترالین، سیتالوپرام، اسسیتالوپرام، فلووکسامین
---
۲. SNRIs (مهارکننده بازجذب سروتونین–نورآدرنالین)
اثر: افزایش سروتونین و نورآدرنالین
مثل:
ونلافاکسین، دولوکستین
---
۳. داروهای دوپامینی
اثر: افزایش دوپامین
مثل:
بوپروپیون
مناسب برای افسردگی با بیانرژی بودن، بیانگیزگی و خستگی شدید.
---
۴. داروهای تثبیتکننده خلق
برای افسردگیهای مقاوم یا دوقطبی
مثل: لیتیوم، لاموتریژین
---
۵. داروهای کمککننده در اختلالات تیروئید
گاهی در افسردگی مقاوم، دوزهای کم T3 اضافه میشود.
---
رژیم غذایی مؤثر در بهبود افسردگی
رژیم غذایی روی هورمونها و انتقالدهندهها تأثیر مستقیم دارد.
غذاهای تقویتکننده سروتونین
ماهیهای چرب (سالمون، ساردین)
مغزها و دانهها
تخممرغ
موز
غذاهای حاوی تریپتوفان (بوقلمون، سویا)
غذاهای تقویتکننده دوپامین و نورآدرنالین
گوشت سفید و قرمز کمچرب
لبنیات
شکلات تلخ
آووکادو
چغندر
---
غذاهای کاهشدهنده التهاب و کورتیزول
زردچوبه و زنجبیل
چای سبز
سبزیجات برگ سبز
توتها
روغن زیتون
-
مواد غذایی مضر برای افسردگی
این مواد تعادل هورمونی را مختل میکنند:
قند و شیرینی
فستفود
نوشابه
کافئین بیشازحد
الکل
---
رژیم غذایی پیشنهادی روزانه برای فرد افسرده (الگوی بالینی قابل استفاده)
صبح: تخممرغ + مغزها + چای سبز
میانوعده: میوه + بادام
ناهار: ماهی یا مرغ + سبزیجات برگ سبز + روغن زیتون
عصرانه: ماست یونانی یا یک عدد موز
شب: پروتئین سبک + سالاد
قبل خواب: دمنوش بابونه یا اسطوخودوس
---
رابطه درمان دارویی و درمان روانشناختی
تنظیم هورمونها شرط لازم است، اما کافی نیست.
به همین دلیل در کلینیکهای روانشناسی، از جمله در لاهیجان، معمولاً درمان ترکیبی توصیه میشود:
دارو → تنظیم سطح سروتونین، دوپامین، نورآدرنالین، کورتیزول
رواندرمانی → اصلاح الگوهای ناکارآمد ذهنی، طرحوارهها، سبک دلبستگی و مهارتهای بینفردی
این دو کنار هم، مؤثرترین ترکیب برای درمان افسردگی هستند.
---
جمعبندی
افسردگی یک اختلال پیچیده است که ریشه آن در عدم تعادل مجموعهای از هورمونها و انتقالدهندهها قرار دارد. سروتونین، دوپامین، نورآدرنالین، کورتیزول، هورمونهای تیروئید و هورمونهای جنسی هرکدام نقش مهمی دارند.
ترکیب داروهای مناسب، سبک تغذیه درست و رواندرمانی تخصصی بهترین مسیر درمان است.
دیدگاه خود را بنویسید