افرادی که از ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری‌گزین رنج می‌برند  تمایل به اجتناب از حضور در موقعیت‌های اجتماعی دارند، زیرا از طرد شدن و  قضاوت شدن توسط دیگران وحشت دارند. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال،  از وضعیت خود آگاه بوده و تمایل به پیشرفت و بهبودی دارند. درنتیجه افراد  مبتلا، اغلب پاسخ بسیار خوبی به درمان‌هایی مانند مشاوره و رفتاردرمانی  می‌دهند. این اختلال، به گروهی از اختلالات روانی تعلق دارد که با نام  اختلالات شخصیت شناخته می‌شوند. به طور کلی نیز الگوی رفتاری پایدار و  مغایر با هنجارهای فرهنگی و رفتارهای نرمال از نظر جامعه هستند که باعث رنج  خود یا اطرافیان می‌شوند.

از ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.ترس شدیدی از تحقیر دیگران دارند و برای فرار از ارزیابی منفی، از جمع اجتناب می‌کنند.

2. اعتماد به نفس بسیار و دست کم گرفتن خود

3. ترس و اضطراب شدید در هنگام حضور در جمع

4.ریسک پذیر نیستند و از موقعیت‌ها جدید در زندگی اجتناب می‌کنند.

این اختلال با احساس خجالت زیاد و حساسیت به شنیدن انتقاد از دیگران شناخته  شده و با عنوان اختلال شخصیتی کلاستر c یا اختلالی شناخته می شود که با  احساس اضطراب و ترس شدید همراه است.اختلال شخصیتی دوری گزین اغلب همراه با  دیگر مشکلات در زمینه ی سلامت روان می باشد از جمله اختلالات اضطراب و به  خصوص اختلال اضطراب اجتماعی. کسانی که دچار این اختلال شخصیتی هستند الگویی  از اجتناب در رفتار خود نشان می دهد که در نتیجه ی ترس از طرد شدن یا  ناامیدی است که می تواند برای فرد بسیار دردناک باشد. این اختلال روی حدود  2.5 درصد از جمعیت اثر دارد و تقریبا تعداد مردان و زنانی که تحت تاثیر این  اختلال می باشند برابر است.

ویژگی و نشانه‌های اختلال شخصیت دوری گزین

• همیشه از حضور در جمع فرار می‌کنند
• احساس حقارت می‌کنند
• حساسیت شدید به انتقاد و نظر منفی
• عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس پایین و دست کم گرفتن خود
• ترس از مسخره شدن
• خجالت کشیدن یا ترسیدن از صحبت در جمع (ترس از تپق زدن، لکنت زبان یا دست‌پاچه شدن)
• ترس زیاد از انتقاد و عدم پذیرش (فکر می‌کنند که دیگران می‌خواند آنها را تحقیر کنند)
• نگرانند که دیگران آنها را طرد کنند و به همین دلیل از دیگران اجتناب می‌کنند
• شغلی را انتخاب می‌کنند که مستلزم تماس و روابط بین فردی زیاد نباشد (به دلیل ترس از انتقاد یا طرد شدن)
• اول باید اطمینان کنند که مورد محبت قرار خواهند گرفت تا میل به معاشرت نشان نمی‌دهد
• روابط صمیمانه محدودی دارند به دلیل ترس از مورد تمسخر واقع شدن
•        ترس از مسخره شدن

تفاوت با دیگر اختلالات شخصیتی

اختلالات شخصیتی امکان دارد با یکدیگر اشتباه گرفته شوند زیرا در بعضی  علائم شببه یکدیگر هستند. به همین دلیل برای تشخیص باید نزد یک متخصص بروید  تا از تشخیص او اطمینان داشته باشید. 

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت اسکیزوئید

مبتلایان به هر دو اختلال از روابط اجتماعی اجتناب می‌کنند ولی در  اختلال شخصیت اسکیزوئید فرد روابط اجتماعی را بی‌معنی می‌پندارد درحالی‌که  بیمار مبتلابه اختلال دوری گزینی مشتاق روابط اجتماعی هستند ولی به دلیل  هراس از طرد شدن از معاشرت اجتناب می‌کنند. شخصیت اسکیزوئید، در کسانی دیده می‌شود که از تعامل با جامعه اجتناب  می‌کنند، زیرا از نظر احساسی بسیار سرد هستند و از مشارکت و زندگی به‌  تنهایی و در انزوا لذت می‌برند. در مقابل، افراد مبتلا به اختلال شخصیت  اجتنابی، با وجود تمایل به همراهی و ارتباط با دیگران، به علت ترس از عدم  مقبولیت، از شرکت در موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند. همچنین افراد مبتلا  به اختلال شخصیت اسکیزوئید، برخلاف افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی،  از شیوه زندگی خود در انزوا رضایت کامل دارند. 

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت مرزی و نمایشی

اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت اجتنابی، برخی از ویژگی‌ها و علائم  مشترکی دارند که امکان اشتباه شدن آن‌ها را با هم زیاد می‌کند. هر دو  اختلال شامل ترس شدید از انتقاد و طرد شدن، همراه با سطح بالایی از پریشانی  عاطفی هستند که می‌تواند زندگی روزمره شخص را نیز تحت تأثیر قرار دهد.  همچنین افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، دچار اشکال در مدیریت کردن  احساسات خود بوده و احساس ترس و نگرانی شدید از تنها بودن دارند. تحقیقات  نیز نشان داده‌اند که شدت علائم در اختلال شخصیت مرزی بیشتر از اختلال  شخصیت اجتنابی است، و این افراد نیاز به درمان پیگیری جدی‌تری دارند. افراد  مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، دارای حس خود برتر بینی نسبت به دیگران  بوده، و اغلب اهداف، آرمان‌ها و رفتارهای غلو شده دارند. هر دو مبتلایان به  اختلال شخصیت نمایشی و اجتنابی، ترس و اضطراب زیادی نسبت به نحوه قضاوت  دیگران نسبت به خود دارند.

تفاوت اختلال شخصیت اجتنابی با اختلال شخصیت وابسته

فرد مبتلا به این اختلال در هر کاری حتی تصمیم‌ گیری‌های شخصی به‌شدت  وابسته‌ی دیگران است درحالی‌که فرد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین چنین  نیست.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، احساس نیاز  دائمی برای بودن در کنار شخص دیگری را دارند. افرادی که از این اختلال  شخصیت رنج می‌برند، از عدم رضایت افراد نسبت به خود وحشت داشته و برای  برطرف کردن نیاز‌های روانی خود، به شکل افراطی، نیازمند حضور داشتن و بودن  در کنار دیگران هستند. در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی،  به‌علت ترس از مورد قبول واقع نشدن و قضاوت منفی توسط دیگران، ترجیح  می‌دهند از موقعیت‌های اجتماعی و بودن در کنار دیگران دوری کنند.

مبتلایان به هر دو این اختلالات شخصیت، از اعتماد  به نفس پایین رنج برده و ظرفیت پایینی برای انتقاد دارند. افراد مبتلا به  اختلال شخصیت اجتنابی، در هنگام بودن در کنار دیگران دچار احساس ترس و  اضطراب شدیدی می‌شوند، در مقابل افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته، در  صورت نبود و عدم مراقبت دیگران، دچار احساس اضطراب و ترس می‌شوند.

بسیاری از علائم این اختلال شخصیت با دیگر اختلالاتی که نام بردیم مشترک  هستند مخصوصاً ویژگی ترس از جمع. به همین دلیل امکان دارد این اختلالات با  یکدیگر اشتباه گرفته شوند.

دلایل بروز اختلال شخصیت دوری گزین

در برخی تحقیقات انجام‌شده مشخص‌شده که فرد دوری گزین از مکانیسم مراقبت  افراطی در روابطش بهره می‌گیرد. این مسئله به این معنی است که فرد همواره  در حال ارزیابی روابط و تماس‌های اجتماعی خود است تا نشانه‌های فریب، تحقیر  و طرد شدن را بشناسد.

تأثیر این مکانیسم تمرکز و توجه زیاد بر جنبه‌های منفی است که درنهایت  باعث ناراحتی اطرافیان فرد می‌شود ارتباط فرد مبتلا نیز صدمه بعد از مدتی  صدمه می‌بیند.

عامل ژنتیک در اختلال شخصیت دوری گزین نیز مانند بسیاری از بیماری‌های روانی مؤثر  است. از طرفی رفتارهای دوران کودکی در بزرگ‌سالی نیز تکرار می‌شود.(مرتضی احمدی منش ، روانشناس بالینی).

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی

علائم ناشی از این اختلال شامل طیف وسیعی از  رفتارها است و شدت علائم در افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی می‌تواند  از خفیف تا بسیار شدید را در بر گیرد. از میان این علائم می‌توان به موارد  زیر اشاره کرد:

• دوری کردن از رفتن به سر کار، مدرسه و سایر  موقعیت‌های اجتماعی؛ به علت ترس از قضاوت منفی و طرد شدن. ممکن است شخص  احساس ناخوشایند عدم مقبولیت را در موقعیت‌های مختلف اجتماعی داشته باشد.  علت این رفتار این است که این اشخاص ظرفیت کمی برای شنیدن نقد داشته و اغلب  خود را کمتر از سایرین می‌دانند.
• اعتماد به نفس پایین؛ فرد به طور مداوم خود را  سرزنش می‌کند، در بحث‌ها شرکت نمی‌کند و یا با همه چیز موافقت می‌کند و  توان ابراز عقیده ندارد.
• منزوی کردن خود؛ فرد در هیچ جمعی حاضر نمی‌شود و  اگر هم در جمع باشد، به‌جای ارتباط برقرار کردن با دیگران، خود را با  چیزهایی مانند تلفن همراه و ... سرگرم می‌کند.

ویژگی‌ها و خصوصیات افراد دارای اختلال شخصیت اجتنابی

علاوه بر احساس ترس از طرد شدن، قضاوت منفی و  مسخره شدن، سایر ویژگی‌های شخصیتی افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی،  شامل موارد زیر است:

• این افراد زودرنج بوده و به‌راحتی از شنیدن کوچکترین انتقاد‌ی ناراحت می‌شوند.
• افراد مبتلا به این اختلال، دوستان بسیار کم و روابط بسیار محدودی دارند و از رابطه برقرار کردن با دیگران اجتناب می‌کنند‌.
• آن‌ها در موقعیت‌های اجتماعی و در روابط خود  احساس شدید ترس و اضطراب را تجربه می‌کنند. این احساس باعث تمایلشان به  دوری از فعالیت‌هایی می‌شود که نیاز به همراهی و ارتباط با دیگران دارد.
• خجالتی هستند و چون می‌ترسند در موقعیت‌های اجتماعی رفتاری نادرست از آن‌ها سر بزند، معمولاً غیرطبیعی رفتار می‌کنند.
• این افراد، تمایل به اغراق و بزرگ نشان‌دادن مشکلات خود دارند.
• از امتحان کردن موقعیت‌های جدید هراس دارند.
• اعتماد به نفس پایین و تصور ضعیفی از خود داشته، و خود را ناکافی، بدون صلاحیت و کمتر از دیگران می‌دانند.

اهداف درمان اختلال شخصیت اجتنابی (دوری گزین)

درمان شخصیت دوری گزین دشوار است، چرا که شخصیت اجتنابی دارای الگوهای  عمیق و ریشه ای تفکر و رفتاری هستند که در طول سال‌ها شکل گرفته است. با  این حال شخصیت‌های اجتنابی، به خاطر رنج و دردی که می‌کشند، به درمان علاقه  نشان می‌دهند. آنها مایل به ایجاد ارتباط هستند ولی از برقراری ارتباط  عاجزند. عزت نفس پایین آن‌ها معمولا باعث نقص در تعاملات اجتماعی‌شان  می‌شود. بنابراین هدف از درمان شخصیت دوری گزین، بازسازی الگوهای رفتاری و  باورهای غلطی است که آنها درباره ارتباطات اجتماعی با دیگران دارند.

نقش اطرافیان در درمان شخصیت اجتنابی (دوری گزین)

اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیت  است. به دلیل ناآگاهی از نشانه‌های اختلالات روانی، معمولا واکنش‌ها  اطرافیان و خانواده با این بیماران با تحقیر و تنبیه همراه است. بنابراین  نکته بسیار مهم این است که همه نسبت به این بیماری اطلاعات کافی داشته  باشند و با برخورد صحیح به درمان این افراد کمک کنند.

درمان های روانشناختی اختلال شخصیت اجتنابی

درمان های مختلفی برای این نوع بیماران ارائه می‌شود که به شرح زیر می باشند:

1. درمان شناختی – رفتاری

درمان شناختی رفتاری بر کاهش الگوهای تفکر منفی و ایجاد مهارت‌های  اجتماعی تمرکز دارد. به شیوه ای که مراجع طی جلساتی که نسبتا کوتاه است،  شناخت و باورهای خود را درباره زندگی با روانشناس در میان می‌گذارد.  درمانگر این باورها را تحلیل و بررسی کرده و الگوهای غلط را به مراجع نشان  می‌دهد. مراجع با بینشی که نسبت به موضوع پیدا می‌کند، قدم در راه اصلاح  خود و باورهایش می‌گذارد. همچنین درمانگر، الگوها و تمرین‌هایی از رفتار و  ارتباطات سالم فراهم کرده و آنها را به مراجع آموزش می‌دهد.

2. درمان گروهی شخصیت دوری گزین

روش گروهی در درمان شخصیت دوری گزین باعث می‌شود که این فرد، با حضور در  جمعی با چالش‌های مشابه، فضای امن را درک کرده و بتواند خود را تخلیه کند.  اعتماد به نفس در این افراد تخریب شده و فکر می‌کنند از همه ضعیف‌تر و  بدتر هستند، بنابراین حضور در جمعی که مشکلات مشابه دارند، می‌تواند  برایشان مفید باشد.

3. خانواده درمانی

به طور معمول، علت بروز اختلال شخصیت اجتنابی ناشی از الگوهای غلط  ارتباطی در سیستم خانواده نیز هست. بنابراین اصلاح روابط و الگوهای ارتباطی  بین اعضای خانواده، به عنوان اصلی‌ترین حامیان فرد مبتلا، می‌تواند راهی  مفید برای مسیر سخت درمان شخصیت دوری گزین باشد. اگر قصد ازدواج با چنین  فردی را دارید، توصیه می‌شود که برای حمایت از او در این جلسات شرکت کنید.

4.طرحواره درمانی

یک ساختار یا پارادایم درمانی نسبتا جدید با تمرکز بر تغییر و تحول در ساختارهای پیچیده ذهنی با تکیه بر روانکاوی و فنون گشتالت و CBT میباشد این مدل درمانی تمرکز خود را بر درمان اختلالات شخصیت گذاشته و بنابر این بعنوان یک مدل درمانی موثر در درمان اختلال شخصیت اجتنابی بکار می رود . از دیگر مزایای طرحواره درمانی پایداری درمان و عدم بازگشت در بیماران است.(مرتضی احمدی منش ، روانشناس بالینی).

داروهای مورد استفاده در اختلال شخصیتی دوری گزینی

 با وجودی که در حال حاضر دارویی خاصی برای  این اختلال شخصیتی تایید نشده است، و فرد اختلال های شخصیتی مرتبط دیگری  مانند افسردگی و اضطراب دارد، داروهای تجویزی می توانند به کاهش علائم کمک  کنند.

 برای مثال داروهای ضدافسردگی می توانند  برای بهبود وضعیت خلقی و نداشتن احساس لذت مفید باشند، علائم اضطراب را  کاهش دهند و حتی حساسیت به طرد شدن را کم کنند.

سخن آخر

افراد مبتلا به شخصیت اجتنابی علاقه بسیار زیادی دارند که در جمع‌ها  شرکت کنند و خودشان را نشان دهند اما به دلیل ترس شدیدشان همواره از تمایل  قلبی خود اجتناب کرده و خود را مخفی می‌کنند. این اختلال تاثیر منفی بسیار  زیای بر جنبه‌های مختلف زندگی آن‌ها می‌گذارد. بسیاری از این افراد تا آخر  عمر با آن دست و پنجه نرم می‌کنند در حالی که با استفاده از روش‌های مناسب  امکان درمان وجود دارد و کیفیت زندگیشان به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد. (خانه روانشناسی و مشاوره چتر سبز ، برای تعیین وقت تماس حاصل فرمایید).

واتساپ: 09107025141