معنی فوبیا یا هراس زدگی چیست؟

فوبیا یا هراس زدگی ترسی است غیرواقعی، شدید و طولانی مدت از یک جسم، شخص، حیوان یا موقعیت. فوبیا نوعی اختلال اضطراب است. شخصی که فوبیا دارد یا سعی می کند از چیزی که ترس ایجاد میکند اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می کند.

فوبیا چگونه زندگی شما را تغییر می‌دهد؟

نویسنده :  مرتضی احمدی منش روانشناس بالینی

تاریخ انتشار:  1401/03/25 

در این مقاله می‌خوانید: 

• فوبیا چیست؟
• علت بیماری فوبیا چیست؟
• علائم فوبیا یا اختلال فوبی
• نشانه‌های جسمی فوبیا
• انواع فوبیا
• تشخیص بیماری فوبیا
• درمان فوبیا
• بهترین مرکز درمان فوبیا

همه ما در زندگی ترس‌هایی را تجربه می‌کنیم. خیلی از مواقع این ترس‌ها کمک می‌کنند که از یک موقعیت آسیب‌زا و مخرب در امان بمانیم و جانمان حفظ شود. در واقع می‌توان گفت که ترس‌هایمان نجات‌دهنده ما در زندگی هستند و می‌توانند ما را حفظ کنند.
اما ترس در بسیاری از مواقع شبیه به یک شمشیر دو لبه عمل می‌کند و به همان اندازه‌ای که نجات‌دهنده است می‌تواند آسیب برساند. ترس‌هایی هم در زندگی وجود دارند که آنقدر شدید و مهم‌تر از آن غیرمنطقی‌اند که زندگی شما را سخت و گاهی غیر ممکن می‌کند!
فوبیا ترسی است که قدرت خارج کردن زندگی شما را از روال طبیعی خود دارد. بنابراین بهتر است هر چه زودتر به فکر درمان باشید.
در این مطلب از سایت چتر سبز می‌خواهیم شما را با تعریف فوبیا و انواع و ویژگی‌های آن آشنا کنیم. اگر دوست دارید درباره این نوع ترس بیشتر بدانید و با علائم و راه‌های درمان آن آشنا شوید، در ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.

بعضی از فوبیاها بسیار خاص و محدود هستند. برای مثال، یک شخص ممکن است فقط از عنکبوت (arachnophobia) یا گربه (ailurophobia) بترسد. در این مورد، شخص با دوری کردن از چیزی که می ترسد، نسبتا بدون اضطراب زندگی می کند. بعضی دیگر از فوبیاها در مکان ها یا موقعیت های گسترده تر دردسرساز می شوند. برای مثال، علائم ترس از ارتفاع (acrophobia) می تواند با نگاه کردن به بیرون از پنجره اداره یا با رانندگی روی پل های مرتفع بروز کنند. ترس از فضاهای محصور یا تنگناهراسی (claustrophobia) می تواند با سوار شدن به آسانسور یا استفاده از دستشویی کوچک تشدید شود. افرادی که این فوبیاها را دارند ممکن است نیاز به ایجاد تغییرات چشمگیر در زندگی خود باشند. در موارد شدید، فوبیا ممکن است عامل تعیین کننده اشتغال، محل کار، مسیر رانندگی، فعالیت های اجتماعی و تفریحی، یا محیط خانه شخص باشد.

فوبیا به عنوان ترس بیمارگونه از یک شی یا موقعیت خاص تعریف می شود. ترس مرتبط با فوبیا حسی فراتر از احساس تنفر یا ناراحتی است. فرد مبتلا به فوبیا ، بسیار فراتر از تهدیدی که ممکن است از طرف آن شی یا موقعیت بوجود آید احساس ترس می نماید .

به عنوان مثال ، بسیاری از مردم از عنکبوت بیزار هستند ، اما شخصی که فوبیا عنکبوت دارد ( آراکنوفوبیا )، تمام تلاش خود را می کند تا از عنکبوت دور شود و حتی ممکن است به گونه ای رفتار کند که دیگران این رفتار او را غیر منطقی تصور کنند.

مبتلایان به فوبیا ممکن است تشخیص دهند که فوبیا آنها بیش از حد و غیر منطقی است ، اما اغلب از کنترل دلهره خود احساس ناتوانی دارند . رفتارهای اجتنابی در این افراد بسیار معمول است ، زیرا فرد مبتلا به فوبیا همواره قصد دارد از فوبیا خاص خود دور شود.

اگر این فرد مجبور شود با شی یا موقعیت ترسناک روبرو شود ، دچار پریشانی و اضطراب شدید خواهد شد.  علائم متداول فوبیا شامل ضربان سریع قلب ، لرزش ، احساس وحشت و نیاز فوق العاده به دور شدن از جسم یا موقعیت ترسناک است.

دسته بندی فوبیا:

فوبیا ها در یکی از سه دسته اصلی زیر قرار می گیرند:
فوبیای خاص
فوبیا های اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی)
آگورافوبیا

فوبیاهای خاص

فوبیا های خاص شامل فوبیا از یک شی یا موقعیت خاص است. فوبیا های خاص معمولا شامل فوبیا از موقعیت های خاص (به عنوان مثال ، ارتفاع ، پرواز ، آسانسور) ، شرایط پزشکی (به عنوان مثال ، خون ، سوزن ، دندانپزشکان) ، طبیعت / تأثیرات محیطی (به عنوان مثال ، آب ، گردباد ، زلزله) ، یا حیوانات (به عنوان مثال ، مارها ، سگها ، زنبورها) می باشد.

فوبیا اجتماعی

فوبیا های اجتماعی شامل ترس و بیش از حد از خجالت کشیدن یا ارزیابی منفی در یک موقعیت اجتماعی را در پی دارد. فرد مبتلا به فوبیا اجتماعی از انجام فعالیت هایی در جمع ، مانند صحبت کردن ، که در آن دیگران در معرض قضاوت قرار می گیرند ، پرهیز می کند.

آگورافوبیا

آگورافوبیا ( بازارهراسی یا گذرهراسی ) یک نوع اختلال اضطرابی است که در آن از یک موقعیت خاص می ترسیم  و از آن موقعیت دوری می‌کنیم .
علائم آگورافوبیا به طور معمول منجر به محدودیت های بیشتر در زندگی فرد مانند اجتناب از رانندگی ، ازدحام جمعیت یا فضای باز بزرگ می شود.

اختلال وحشت‌زدگی

یک اختلال اضطرابی است که با تکرار حملات وحشت غیرمنتظره تشخیص داده می شود. حملات وحشت زدگی دوره های ناگهانی ترس شدید هستند که ممکن است شامل تپش قلب ، تعریق ، لرزش ، تنگی نفس ، بی حسی باشد.
حداکثر درجه علائم در عرض چند دقیقه رخ می دهد. ممکن است نگرانی های مداوم در مورد حملات بیشتر و اجتناب از مکانهایی که حملات در گذشته رخ داده است در فرد وجود داشته باشد.

علت اختلال وحشت ناشناخته است. اختلال وحشت زدگی اغلب در خانواده ها به صورت ارثی وجود دارد.

عوامل بوجود آرودنده و محرک این اختلال شامل شامل سیگار کشیدن ، استرس روانی و سابقه کودک آزاری است.
تشخیص این بیماری شامل رد سایر علل احتمالی اضطراب از جمله سایر اختلالات روانی ، بیماری های پزشکی مانند بیماری قلبی یا پرکاری تیروئید و مصرف مواد مخدر است. غربالگری هایی با استفاده از پرسشنامه برای تشخیص این بیماری وجود دارد .

اختلال وحشت معمولاً با مشاوره و دارو درمانی می شود. نوع مشاوره مورد استفاده معمولاً رفتار درمانی شناختی یا CBT است که در بیش از نیمی از افراد موثر واقع می شود .

داروهای مورد استفاده شامل داروهای ضد افسردگی و بنزودیازپین ها یا مسدود کننده های بتا است. پس از قطع درمان مشکل حدود 30٪ افراد عود می کند.

فوبیا چیست؟

پاسخ به سوال فوبیا چیست آنقدر مهم است که هر کسی تلاش کرده کامل‌ترین تعریف را از آن ارائه دهد. فوبیا نوعی اختلال روانشناختی است که به این شکل تعریف شده:« فوبیا نوعی هراس شدید و ترس غیرمنطقی و بیمارگونه است که در برخی افراد دیده می‌شود. فرد در برخورد با فوبیا و موقعیت ترس‌آور دچار اضطراب بسیار شدیدی می‌شود که توانایی کنترل آن را ندارد.» نکته مهم درباره فوبیا این است که فرد از غیرمنطقی بودن ترس خود آگاه است اما نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
احساس ترس بیمارگونه ممکن است در برخورد با انواع مکان‌ها، موقعیت‌ها، حیوانات و جانوران، اشیاء و ... به وجود آید.
فوبیا نوعی ترس است که برخلاف اضطراب فراگیر که به یک‌باره ایجاد می‌شود، با قرار گرفتن در مکان و موقعیت ترس‌آور یا برخورد با اشیا و ... بروز می‌کند.

علت بیماری فوبیا چیست؟

فوبیا یا هراس شدید تحت تاثیر عوامل و شرایط گوناگونی اتفاق می‌افتد که علت بروز این اختلال هستند. مهم‌ترین علت فوبیا را می‌توان در موارد زیرجست‌وجو کرد:

 عوامل محیطی

در بسیاری از موارد عوامل محیطی تاثیر زیادی در به‌وجود آمدن ترس‌های مرضی دارند. این عوامل محیطی با قرار گرفتن در یک موقعیت خاص یا برخورد خاص اطرافیان به وجود می‌آیند و در بسیاری از موارد فوبیا را به دنبال دارند.

 عوامل ژنتیکی

یکی دیگر از مهم‌ترین علت های فوبیا عوامل ژنتیکی است. انتقال ژن‌ها در افرادی که به طور معمول این مشکل را در ژن‌ها دارند باعث بروز فوبیا می‌شوند. برای مثال کودکانی که والدین یا بستگان نزدیک آن‌ها به فوبیا مبتلا هستند، بیش از افراد دیگر به فوبیا مبتلا می‌شوند.

 تجارب گذشته

تجربه‌های گوناگونی که هر فرد در طول زندگی خود به دست می‌آورد می‌تواند باعث بروز اختلال فوبیا شود. تجربه‌هایی مانند ماندن در تاریکی (خصوصا درکودکی)، حمله حیوانات، گیر کردن در آسانسور و ... از جمله مواردی هستند که می‌توانند به فوبیا منجر شوند.

مصرف مواد مخدر و الکل

تاثیر مصرف مواد و الکل بر مغز بهگونه‌ای است که هراس را در فرد مقابل ایجاد می‌کند.

بیماری‌های روحی

برخی از بیماری‌های روحی مانند افسردگی باعث نمایان شدن فوبیا در فرد می‌شوند. بنابراین فوبیا در میان افراد مبتلا به افسردگی هم زیاد دیده می‌شود.

نشانه‌های جسمی فوبیا

فوبیا با علائم جسمی مختلفی هم همراه است که در افراد مبتلا به آن بروز می‌کند. این علائم را می‌توان به شکل زیر بیان کرد:

• تپش  قلب بسیار بالا
• خشکی دهان
• تنگی  نفس و مشکل در تنفس
• فشارخون بالا
• حالت تهوع 
• سرگیجه و سردرد
• تعریق
• احساس سوزن سوزن شدن در بدن
• حس گرگرفتگی یا لرز

فوبیای خاص

فوبیای خاص از دیگر انواع فوبیا است که با قرار گرفتن در مقابل مکان، موقعیت یا اشیاء و حیوانات پدیدار می‌شود. این نوع فوبیا از رایج‌ترین انواع فوبیا در میان افراد است.درواقع می‌توان فوبیای خاص را با این یک جمله تعریف کرد:«ترس شدید از یک عامل».
این نوع فوبیا را می‌‎توان به این صورت دید:

 ترس از ارتفاع (آکروفوبیا)
اجتناب از بالا رفتن از کوه، مکان‌های مرتفع، پل یا ساختمان‌های بلند. آکروفوبیا با تعریق، سرگیجه و احساس از دست رفتن هوشیاری نمایان می‌شود.

 ترس از پرواز (آویاتوفوبیا)
این ترس افراد را از سوار شدن به هواپیما و هر وسیله‌ای که در هوا به حرکت در می‌آید باز می‌دارد.

 ترس از خون (هموفوبیا)
شاید هر کدام از ما دیدن خون حال بدی پیدا کنیم. اما افرادی که به هموفوبیا مبتلا هستند در برخورد با خونریزی و آسیب‌دیدگی و جراحت دچار اضطراب زیادی شده و هوشیاری خود را از دست می‌دهند. در واقع غش می‌کنند و از حال می‌روند.

 عنکبوت هراسی (آراکنوفوبیا)
افرادی که به این اختلال دچار می‌شوند، از عنکبوت و تمامی جانورانی که به عنکبوت شباهت دارند به شدت می‌ترسند.

 سگ هراسی(سینوفوبیا)
کسانی که با اختلال سینوفوبیا روبه‌رو هستند، از سگ‌ها و سگ‌سانان به شدت هراس دارند.

 مار هراسی (اوفیدیوفوبیا)
ترش شدید و غیر منطقی از مار و هراس بیش از حد روبه‌رو شدن با آن با نام اوفیدیوفوبیا شناخته می‌شود.

 هراس از مکان‌های تنگ (کلاستروفوبیا)
اکر در مکان‌های بسته و تنگ دچار هراس شدید می‌شوید و علائم جسمی اضطرابی را تحمل می‌کنید، به احتمال زیاد مبتلا به کلاستروفوبیا هستید.
این نوع فوبیا با قرار گرفتن در مکان‌ها تنگ و بسته به وجود می‌آید. افرادی که این اختلال را دارند، از رفتن داخل اسانسور، فضای ماشین و ... پرهیز می‌کنند.
تنگی نفس، احساس خفگی، تعریق و لرزش از علائم این نوع فوبیا است.

 هراس از تاریکی (نیکتوفوبیا)
نیکتوفوبیا از انواع فوبیا به شمار می‌رود که به هراس از تاریکی تاریکی گفته می‌شود. در این فوبیا فرد از قرار گرفتن در تاریکی، تنها ماندن در شب و ... احساس ترس شدیدی می‌کند. این نوع فوبیا در میان کودکان و نوجوانان رایج‌تر است و گاهی تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.

 هراس از دندانپزشکی (دنتوفوبیا)
نوع دیگری از فوبیا، با نام دنتوفوبیا یا هراس از دندانپزشکی شناخته می‌شود. افرادی با این فوبیا از رفتن به دندانپزشکی اجتناب می‌کنند و با قرار گرفتن در محیط آن دچار ترس و اضطراب می‌شوند. 

تشخیص بیماری فوبیا

همانطور که اشاره کردیم، فوبیا با علائم خاصی شناخته می‌شود می‌شود که می‌توان با مشاهده آن‌ها تا حدودی به وجود فوبیا پی برد. اما تشخیص این بیماری و اختلال برعهده روان درمانگر متخصص است. در این راستا درمانگر از روی برخی رفتارهای فرد می‌تواند فوبیا را در او تشخیص دهد.

در تشخیص فوبیا سه عامل مهم در نظر گرفته می‌شود:

 محدود شدن زندگی

اصول تا زمانی که تغییری در زندگی فرد رخ ندهد و فعالیت‌های او مختل نشود، به دنبال درمان نمی‌رود. یکی از راه‌های تشخیص فوبیا این است که عامل یا عواملی دیده شوند که روال طبیعی زندگی را محدود کنند.

 صحبت درباره اضطراب‌های آینده

افرادی که به فوبیا مبتلا هستند، تمایل دارند درباره اضطراب‌ها و اتفاق ترس‌آوری که در آینده ممکن است تجربه کنند، حرف بزنند.

 اجتناب کردن

تلاش برای روبه‌رو نشدن با موقعیت، مکان یا عامل ترس‌آور در واقع همان اجتناب است که فرد تمایل دارد آن را تکرار کند.

درمان فوبیا

درمان فوبیا اهمیت زیادی دارد و فرد باید در پی قرار گرفتن در این شرایط، هر چه زودتر به متخصص مراجعه کند. خبر خوب این است که فوبیا قابلیت درمان دارد و حتی اگر نتوان علائم آن را برای همیشه پایان داد، می‌توان به مقدار زیادی آن را کنترل کرده و نشانه‌هایش را کاهش داد.
درمان فوبیا با توجه به شرایط فرد و شدت هراس او به شیوه‌های مختلفی انجام می‌گیرد.

روان درمانی

یکی از موثرترین راه‌های درمان فوبیا روان درمانی است که با مراجعه یک روانشناس یا مشاور متخصص و حرفه‌ای انجام می‌گیرد. روان درمانی به دنبال ریشه مشکل و علت آن می‌گردد و با پیدا کردن آن درمان را شروع می‌کند.
مهم‌ترین نکته درباره روان درمانی این است که باید در انجام مداومت و صبوری داشت. بنابراین سعی کنید جلسات روان درمانی را به شکل منظم و با پیگیری درستی برگزار کنید و تا رسیدن به نتیجه صبور باشید.

روش روان‌درمانی چگونه عمل می‌کند؟

روش مواجهه‌درمانی می‌تواند افراد مبتلا به فوبیا را تحت تأثیر قرار داده و اضطراب آنها را کاهش دهد. این درمان بر شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای غلط و ناکارآمد و واکنش‌های منفی به موقعیت ترس متمرکز است. تکنیک‌های جدید CBT از فناوری واقعیت مجازی استفاده می‌کند تا افراد را با خیال راحت در معرض منابع ترس‌های خود قرار گیرند.

در طول این روش درمانی، فرد راهکارهایی را همراه با یک روانشناس پیش می‌برد تا یاد بگیرد چگونه حساسیت خود را نسبت به شئ یا موقعیتی که از آن می‌ترسد، از بین ببرد. در واقع این نوع درمان کمک می‌کند افکار و احساسات فرد مبتلا به شئ یا موقعیت، تغییر یابد و بیاموزد چگونه می‌توان واکنش‌های خود را نیز کنترل کرد. 

در نهایت هدف این است که کیفیت زندگی فرد بهبود پیدا کند و دیگر این ترس موجب ناراحتی و حتی محدود کردن او نشود. فرآیند مواجهه‌درمانی با کمک متخصص بهداشت روانی واجد شرایط انجام می‌شود. او می‌داند چگونه می‌توان فرد را از طریق افزایش میزان مواجهه به تدریج و همراه با تمرینات آرامش‌بخش راهنمایی کرد.

روند پیشرفت مواجهه درمانی

اگر از عنکبوت می‌ترسید، فقط با فکر کردن به عنکبوت یا موقعیت‌هایی که ممکن است با او برخورد کنید، درمان آغاز می‌شود. سپس مراحل پیشرفته با تصاویر و فیلم ادامه پیدا می‌کند. در نهایت هم امکان دارد به مکان‌هایی مانند زیر زمین یا طبیعت که تعدادی عنکبوت در آن حضور دارند، بروید. قطعا مدت زمانی طول می‌کشد تا درمان‌گر از شما بخواهد شود به عنکبوت نگاه یا آن را لمس کنید.

در روش درمانی مربوط به مصرف دارو، انواع داروهای ضد افسردگی و داروهای ضد اضطراب می‌توانند به کاهش و آرام کردن واکنش‌های احساسی و جسمی در مقابل ترس کمک کنند. در طی روند مواجهه‌درمانی پزشک و درمان‌گر با تجویز داروهای کاهنده اضطراب، به پیش‌برد بهتر مواجهه‌درمانی کمک می‌کند. 

البته این داروها درمان قطعی فوبیا به شمار نمی‌روند، ولی می‌توانند موجب شوند روند درمان برای فرد کمتر ناراحت‌کننده یا آزاردهنده باشد. داروهایی که در کاهش احساسات ناخوشایند اضطراب، ترس و پنیک موثر هستند، در دسته مسدودکننده‌های بتا و بنزودیازپین‌ها قرار دارند. معمولا ترکیبی از مصرف دارو و روش‌های روان‌درمان حرفه‌ای بهترین نتیجه را به ثمر می‌رسانند و می‌توانند به عنوان درمان قطعی فوبیا پیشنهاد شوند.

مرتضی احمدی منش(روانشناس بالینی)

جهت رزرو وقت مشاوره با شماره 09107025141 تماس حاصل فرمایید