ویژگی اصلی افراد مبتلا به  اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک،  توجه طلبی افراطی می باشد. همه آدم ها توجه را دوست دارند اما نمایشی ها  به توجه عطش فراوانی دارند. این گونه افراد فراتر از حد نرمال انتظار توجه  دارند و زمانی که به میزان دلخواه مورد توجه قرار نمی گیرند بی قراری می  کنند و به شرایط بیشتر اعتراض می کنند. این گونه افراد برای رسیدن به توجه  دست به هر کار منطقی و غیر منطقی می زنند؛ از جمله آرایش غلیظ، یعنی آدم  هایی که به جای آرایش کردن صورت خود را نقاشی می کنند، از رنگ ها و آرایش  های شدید استفاده می نمایند و ادعا می کنند که کارها را از روی مد می کنند.

تصویر ذهنی که هر فرد از خودش دارد، پایه و اساس ویژگی‌های شخصیتی او را  تشکیل می‌دهد. متأسفانه افراد مبتلا به این اختلال تصویر ذهنی درستی از خود  ندارد و برای خود ارزش قائل نیستند؛ بلکه تنها زمانی احساس عزت‌ نفس  می‌کنند که دیگران آن‌ها را تأیید کنند. به همین دلیل نیازمند جلب‌ توجه  دیگران هستند که باعث می‌شود دست به کار‌های غیرمعمول و یا نمایشی بزنند.

ویژگی های مهم افراد نمایشی

  مدگرایی یکی از ویژگی های افراد نمایشی  می باشد. اصلا مد را نمایشی ها می آورند و بدنبال مدگرایی هستند زیرا نمی خواهند دو مهمانی را با یک لباس  بروند و می خواهند در هر حضوری جلب توجه نمایند و تازه باشند. این اختلال  در خانم ها به وفور دیده می شود. همانگونه که اسکیزوئید در آقایان بیشتر رواج دارد.

• افراد  نمایشی افتاب پرستند، یعنی در هر شرایطی که قرار می گیرند خود را همرنگ  جماعت می نمایند به طور مثال وقتی که با استاد دانشگاه می نشینند کم نمی  آورند و زمانی که بین فوتبالیست ها می نشینند هم خود را اهل فوتبال جا می  زنند، خلاصه در هیچ شرایطی کم نمی آورند.
• افراد نمایشی تجمل گرا  هستند و دارای نوسات خلقی بالایی هستند، چون انگیزه های بیرونی دارند  بنابراین خلق خود را متناسب با شرایط بیرونی تغییر می دهند، مثلا زمانی که  فردی قصد خرید لباسی را دارد آنچه را انتخاب می نماید که دوست داشته باشد و  ذائقه خود را معیار قرار می دهد اما افراد نمایشی زمانی که خرید می کنند فقط بدنبال این هستند که دیگران چه می گویند،به عبارتی احساساتشان به نظرات دیگران وصل است.

افراد درگیر این اختلال، در اجتماع به‌ عنوان افرادی موفق شناخته می‌شوند  که دارای شخصیتی اغوا‌گر، جذاب، فریبکار، دمدمی و پرجنب‌ و جوش هستند. این  افراد از شکل ظاهری خود مانند لباس‌های تحریک‌کننده، تتوهای زیاد، آرایش  غلیظ و ... برای جلب‌ توجه دیگران استفاده می‌کنند. حتی با دوستان و  خانواده خود نیز رفتاری نمایشی و ریاکارانه دارند. اگر کسی آن‌ها را تحسین  کند، به‌راحتی فریب او را می‌خورند و تحت تأثیر قرار می‌گیرند(مرتضی احمدی منش، روانشناس بالینی).اگرچه علت دقیق این اختلال مشخص نیست، اما احتمالاً اختلالی است که از نظر  منشأ چند عاملی در نظر گرفته می‌شود. اختلال شخصیت نمایشی احتمالاً به دلیل  مجموعه‌ای از عوامل ارثی و محیطی ایجاد می‌شود. در برخی خانواده‌ها،  اختلال در تاریخچه خانوادگی دیده می‌شود که تئوری ارثی بودن اختلال شخصیت  نمایشی را تقویت می‌کند. احتمال دیگر این است که کودکان، این رفتار را از  والدین خود به ارث نمی‌برند، بلکه از آن‌ها یاد می‌گیرند و یک رفتار آموخته  شده است. دلیل دیگر می‌تواند سبک فرزند‌پروری والدین باشد. والدینی که  مرزهای مشخصی ندارند، بیش از حد سخت‌گیر یا سهل‌گیر هستند، عدم توجه والدین  و دریافت نکردن تأیید کافی در دوران کودکی، کودک را به سمت این رفتارها  به‌ عنوان راهی برای جلب‌ توجه والدین، سوق می‌دهد.

دلایل اصلی به وجود آمدن اختلالات نمایشی

• مسمومیت عاطفی

 مسمویت عاطفی یعنی افراط و تفریط در محبت،  یعنی خانواده هایی که بیش از اندازه مورد توجه قرار گرفته شده اند و به  آنها بها داده شده است. 

• طرد شدن یا احساس طرد شدن

 این مورد بیش تر در خانواده های پر جمعیت  مشاهده می شود، مثلا خانواده ای دارای 8 فرزند می باشد و این در نفر پنجم  خانواده بوده و هیچگاه دیده نشده و اغلب نیازهایش تحت شعاع بچه های دیگر  خانواده بوده است یا کودکی که ادراک او نادیده گرفته شده و حالا به هر کاری  دست می زند تا دیده شود.

 چرا اغلب افراد نمایشی دارای تست مرزی بالایی هستند؟

 دوباره به دلیل هم پوشی علائمی چون  نوسانات خلق در هر دو می باشد، ویژگی آفتاب پرست در هر دو می باشد .معمولا  زمانی که به افراد نمایشی بی توجهی می گردد علائم بالینی آنها بصورت افسردگی ویا بصورت پرخاشگری آزار گرایانه یا پرخاشگری مستقیم نمایان می گردد.

 ترس از شکست

 زمانی که شایستگی این افراد به چالش کشیده  می شود باعث می شود احساسات بنیادین آنها تحریک شود و دچار اضطراب می  گردند که مبادا شکست بخورم یا دچار مشکل شوم به همین دلیل از موقعیت های  اضطراب آمیز اجتناب می نمایند.

همان‌طور که گفتیم این افراد در زندگی شخصی و اجتماعی، افراد موفقی هستند و  معمولاً این مشکل را در خود تشخیص نداده و به دنبال درمان نیز نمی‌روند؛  در نتیجه نمی‌توان آمار دقیقی از میزان شیوع آن در جامعه داشت. به طور کلی  می‌توان گفت این اختلال در زنان چهار برابر بیشتر از مردان است که علت آن  می‌تواند گزارش بیشتر علائم از سوی زنان باشد؛ موردی که در مردان رایج  نیست. یک دلیل دیگر این است که برخی رفتارهای طبیعی زنانه، مانند جلب‌  توجه، اغواگری و ... نیز به اشتباه در دسته علائم این بیماری تشخیص داده  می‌شوند.

نحوه برخورد صحیح با اختلال شخصیت نمایشی

اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال زندگی  عادی دارند و در موقعیت‌های اجتماعی بسیار خوب ظاهر می‌شوند اما زندگی کردن  و تعامل صمیمانه با این افراد می‌تواند بسیار سخت باشد؛ چراکه در برقراری  روابط عمیق اجتماعی دچار مشکل هستند و نیاز دارند که همیشه در مرکز توجه  باشند. این افراد در برخورد اول بسیار جذاب به نظر می‌رسند اما پس از مدتی  این رفتارها چالش‌ برانگیز شده و باعث آزردگی اطرافیان خواهد شد. آن‌ها  مدام تأیید و توجه شما را می‌خواهند که طاقت‌فرسا خواهد بود. ممکن است بعد  از مدتی به این نتیجه برسید که قطع کردن رابطه راحت‌ترین کار است اما در  مورد اعضاء خانواده نمی‌توان به این راحتی چنین تصمیمی گرفت. نکات زیر  می‌تواند راهنمایی باشد که حفظ رابطه با این افراد را امکان‌پذیر می‌کند:

1. مرزهای مشخصی تعریف کنید و به آن پایبند باشید.  درک کنید که ممکن است هرگز نتوانید به آن‌ها در درمان این اختلال کمک کنید.  بنابراین، بین خودتان یک فضای امن ایجاد کنید که از شما محافظت شود. ممکن  است فرد مبتلا با رفتارهای غیرعادی و عصبی‌، سعی در جلب‌ توجه و تأثیرگذاری  روی شما داشته باشد. سعی کنید صادقانه با هم صحبت کنید و محدودیت‌های شخصی  خود را به او یادآور شوید. به آن‌ها اطمینان دهید که هنوز دوستشان دارید و  با وجود این محدودیت‌ها هنوز هم از او مراقبت خواهید کرد.
2. مراقب بهداشت روان خود باشید. با یک درمانگر در  مورد چالش‌ها و احساسات خود صحبت کنید. درمانگر به شما کمک می‌کند  مکانیزم‌های تعامل سالم را بیاموزد و ارتباط مؤثری با عزیزانتان برقرار  کنید.
3. اجازه ندهید فرد مبتلا، روابط دیگر شما را تهدید  کند. باید با این واقعیت کنار بیایید که عزیز شما ممکن است هرگز نیازهای  شما را درک نکند. آن‌ها معمولاً خودمحور هستند و به نیازهای دیگران احترام  نمی‌گذارند. زمانی که احساس خستگی، ناتوانی و گرفتاری می‌کنید، از دوستان و  خانواده کمک بگیرید. گاهی از فرد مبتلا فاصله بگیرید و با دیگر اعضاء  خانواده و دوستان تعامل داشته باشید. این روابط به شما احساس حمایت خواهد  داد.
4. رفتار آن‌ها را توجیه نکنید. این وظیفه شما نیست  که به‌خاطر رفتار نامناسب آن‌ها عذرخواهی کنید یا آن‌ها را بپوشانید.  آن‌ها باید بیاموزند که مسئولیت رفتار خود را بپذیرند.
5. از رفتارهای تنبیهی مانند رها کردن آن‌ها اجتناب  کنید. عزیزان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی در این شرایط دچار احساس  ناتوانی می‌شوند و دست به فریبکاری یا واکنش‌های اغراق‌آمیز برای جلب‌توجه  می‌زنند. به‌جای این رفتارهای تنبیهی، با آن‌ها مستقیم و صریح صبحت کنید.
6. به رفتارهایی که برای جلب توجه انجام می‌دهند،  پاداش ندهید. عزیز شما ممکن است مرتباً رفتاری انجام دهد که جلب‌توجه کند.  بهترین استراتژی نادیده گرفتن این رفتار‌هاست. حتی اگر واکنش منفی نشان  دهید، باعث تقویت این رفتارها خواهید شد. یکی از بهترین کارهایی که  می‌توانید برای کمک به این افراد انجام دهید، حفظ آرامش است. بحث و جدل،  عصبانیت و ... رفتارهای منفی او را تقویت می‌کند.
7. آن‌ها را تشویق کنید سخنان دیگران را ارزیابی  کرده و به آن فکر کنند. این افراد به‌راحتی تحت تأثیر دیگران قرار می‌گیرند  و کورکورانه از کسانی که آن‌ها را تحسین کنند، پیروی می‌کنند. سعی کنید  آن‌ها را تشویق کنید تا به حرف‌های دیگران فکر کنند.

تشخیص اختلال شخصیت نمایشی

  اگر از علائم خود نگرانید و به دنبال مراقبت‌های روانشناسی هستید، درمانگر  احتمالاً با گرفتن یک تاریخچه روانی کامل شروع می‌کند.روانسنجی انجام می شود تست های روانشناحتی به تشخیص اختلالات کمک شایانی می کنند. 

روان‌ درمانی اختلال شخصیت نمایشی

روان‌ درمانی بر تغییر جنبه‌ای از شخصیت ناکارآمد  بیمار تمرکز دارد. هدف از این روش استفاده از نقاط عطفی است که در مراحل  قبل از بلوغ عاطفی در فرد آسیب‌ دیده است. روان‌‌ درمانی به بیمار کمک  می‌کند با حل تعارضات به وجود آمده در ناخودآگاه، درک بهتری از خود و  رفتارهایش داشته باشد. بیمار تشویق می‌شود ارتباط خود را با دیگران بهبود  بخشد و روش‌های جدید و سالمی را برای ایجاد عزت‌ نفس می‌آموزد. در مورد این  نوع از اختلال شخصیت، گروه‌ درمانی و خانواده‌ درمانی توصیه نمی‌شود؛  چراکه این افراد تمایل دارند مرکز توجه باشند و باعث منحرف شدن اهداف  درمانی در گروه خواهند شد. این بیماران در مباحث گروهی صادقانه شرکت  نمی‌کنند و این نوع درمان کمکی به حل مشکل آن‌ها نخواهد کرد. طرحواره درمانی بعنوان یکی از کارآمد ترین و نوین ترین پارادایمهای رواندرمانی بخصوص در اختلالات شخصیت هم در مورد تشخیص و هم در مورد درمان کاربرد بسیاری دارد . با توجه به اینکه اینکه ریشه این اختلال بسیار مرتبط با موضوعات روانشناختی و ذهنی است درمان پزشکی و دارو درمانی چندان توصیه نمیشود.

مرتضی احمدی منش

روانشناس بالینی